In sardu

A propòsitu de bilinguismu

 

de Giacuminu Ledda Secchi

Chèrgio pesare unu pagu de prùere: a propòsitu de su bilinguismu. Penso chi siat unu mitu, un’allùinu, o comente at iscritu un’iscritore catalanu famadu, amigu de Antoni Simon Mossa, Josep Pla, una tragèdia; naradeli comente cherides ma, dadu chi in custos ùrtimos tempos si nd’arresonat meda (ùrtimu s’artìculu in s’Unione Sarda de Enrico Lobina) e, penso deo, si nd’arresonat sena dare una definitzione crara de su tèrmine, chèrgio espressare su parrere meu a pitzu de custu argumentu.

Su bilinguismu est una parte de su plurilinguismu e est sa capatzidade chi tenet una pessone de faeddare sena peruna dificultade duas o prus limbas passende dae una a s’àtera cunforma a chie est s’interlocutore suo. A custu bilinguismu si li narat “bilinguismu individuale”.

Tocat però a tènnere presente chi ognunu chi connoschet duas o prus limbas, bene, nde tenet una chi est sa limba sua de tita, sa prus ìntima, sa limba de sos afetos primàrios.

Un’àteru tipu de bilinguismu si dat cando in unu paisu esistint comunidades linguìsticas in intro de unu logu geograficamente delimitadu, cun làcanas linguìsticas connotas e atzetadas. Est su casu de s’Isvìtzera, in ue esistint bator limbas ufitziales, o de su Bèlgiu, in ue faeddant olandesu in sas Fiandras e frantzesu in Vallònia. Custu tipu de bilinguìsmu retzit su nùmene de “bilinguìsmu territoriale”; in s’internu però de cada territoriu linguìsticu si podent dare, e si dant, casos meda de bilinguìmu e de monolinguìsmu individuale.

Unu tertzu tipu de bilinguìsmu est su chi esistit  in unu logu in ue si faeddaiat e si sighit faeddende una limba, chi definimus limba de su logu ca est nàschida e crèschida in cussu logu e, a càusa de cunflitos econòmicos o sotziales  si bi nd’annanghet un’àtera, furistera. Petzi sos faeddantes de sa limba de su logu imparant, meda bortas obligados, sa segunda limba, sa furistera; mai sutzedit su contràriu.

Custu tipu de bilinguismu est definidu comente “bilinguismu sotziale”, ma si li podet finas nàrrere “bilinguìsmu a diretzione ùnica”; in prus, sa limba de su logu si faghet servire pro impreos informales, collochiales, e benit posta semper prus a banda, in unu cugione, minorizada, mentres chi sa limba imposta, sa limba bènnida dae foras si faghet servire in situatziones formales, in sos ufìtzios pùblicos, in s’iscola: divenit sa limba culta. In custu casu tocat a faeddare duncas de cunflitu linguìsticu ebbia. Custa est forsis sa tragèdia chi si riferiat Josep Pla.

Un’ùrtima cosa chèrgio annànghere: meda difensores de una sotziedade bilìngue sunt monolìngue; prèigant una sotziedade bilìngue, utòpica, narant chi est perfeta, chi sas limbas sunt in positzione paritària intre issas, sende però chi in sa pràtica custu tipu de bilinguismu favorit semper sa limba prus forte;  e Deus nos bardet a obligare a totus a connòschere sa limba minorizada, custu est impositzione, afirmant, no est democratzia.

Su chi pretendent est a mantènnere su conflitu linguìsticu, isetende chi mòrgiat sa limba de su logu.

 

Tags: , , ,

3 Comments

  1. antoni says:

    So naschidu in su 1947, faeddende in logudoresu de su Monte Acutu.
    A ses annos so istadu custrintu a faeddare in italianu pro totu su tempus de s’iscola e, poi pro causas de trabagliu, essende disterradu apo sighidu a faeddare italianu , frantzesu e ispagnolu. Como so doighi annos pintzionadu e mi so dadu a ordinzare in su faeddu meu de tita, chena prus fortzaduras e mezorendelu unu pagu chena l’istraorgher chin sos verbos che AIAIS A SU POSTU DE AIAZIS, magiu a su postu de mazu, ecct…Ma no apo mancu comintzadu chi mi sun proponzende unu faeddu chi no est pius de tita, ma de ateras zonas de su corpus chi li narant sardu comunu.
    Ceo no so ne limbista ne ispertu, ma la ido comente una trapula a duas puntas ca medas chi lu faeddant e l’iscrient che a mie, una orta mortos lassant grafemas ridiculas e cussos chi resessint de l’as cumprender, no las ant a faeddare mai che limba de tita, tantu chi SI NON SI FAGHEN DUAS LIMBAS SARDAS (campidanesu e logudoresu) at a iscumparrer su mantessi.

    • G. Ledda says:

      Antoni, tue naras chi faeddaias su frantzesu, duncas lu devias finas lèghere. Si andende in màchina bidias unu cartellu cun s’iscrita: “Defans de turné a druat” sa prima cosa chi pensaias fiat chi sos frantzesos no ischint mancu iscrìere sa limba issoro. De sa matessi manera chi pro iscrìere bene in frantzesu tocat a imparare unas règulas, si cherimus iscrìere in sardu devimus sighire unas règulas.

  2. S’unica manera pro chi no morjat su sardu est de lu impreare e bò.
    Tocat de narrer sa beridade però, ossìa chi in generale sos sardos faveddant in italianu…a su nessi custu si biet in sas tzittades o in sos tzentros mannos, in banca, in ispidale, in s’universidade etc…
    In meda locos b’at unu bodiu generatzionale: medas zovanos pesaos in italianu, chie l’intendet e no lu faveddat, chie no l’intendet pro nudda o quasi…medas nd’ant vrigonza. Capitat fintzas chi zente chi faveddat in limba a fitianu, ponimus pro esempiu unu baroniesu e unu casteddaju, luego si la bortant in italianu ca pessant de non si cumprendere si cadaunu faveddat in su dialettu suo…b’est unu frenu collettivu a impreare su sardu.
    In custas conditziones est normale chi obligare a facher carchi cosa fachet istròcchere su nasu…
    Tando si lu cherimus, bisonzat de che la superare, tocat de interagire de prus intre sardos in sardu, in tattaresu, in gadduresu, in tabarchinu, in algheresi…sa limba nos depet contagiare, depet essere virale, nche la depimus bocare dae custas chistiones intelletuales…depimus bortulare totu!

Lascia un commento

Questo sito usa Akismet per ridurre lo spam. Scopri come i tuoi dati vengono elaborati.