In sardu

Sa die chi apo faeddadu in sardu, a disiscàpiu

de Lisandru Mongile

Jaja mia faeddaiat in aritzesu, is cumpangeddos de iscola in marmiddesu, is “printzipales” de sa bidda inue m’ant pesadu chistionaiant cuddu sardu ricu e ispassiosu chi s’ispiraiat a unu casteddaju murigradu chi no si boliat “campidanesu”, chi no si bidiat “biddùnculu”, ma si boliat che a su de “ìs de nosu”. Is parentes de babbu miu allegaiant unu sedilesu severu e bellu meda. In domo si faeddaiat cuddu italianu chi si chistionat ancora in Sardigna. Cunvintu de èssere corretu, ma inghisciadu, mortu, tristu, pòbaru. Comente un’aposentu bellu agenu inue si intrat timende a segare is chìcheras. Opuru chi serbit pro libros pibincosos de “argumentu sardu” pro Continentales.

E deo, deo faeddaia s’italianu, in mesu a totu custu trèulu linguìsticu. Cumprendia totu e, dia nàrrere, su sardu m’est pràghidu sèmpere. Ma no ddu chistionaia meda, sinò a bortas. In Casteddu, sa tzitade inue seo crèschidu, su sardu no si faeddaiat, a su mancu in s’ambiente de gente istudiada inue apo sèmpere bìvidu. Ma, comente unu riu chi curret asuta de sa terra, una dragonera, dònnia tanti nde beniat a pìgiu in mesu a su chistionu in italianu, cun unu foeddu, un’isturpiadura, unu risitu. Comente un’umbra.

Seo sèmpere istadu favorèvole a su sardu, a su bilinguismu, a totu. Ma in italianu. Sa vida m’at fatu lòmpere in logos agenos meda. Apo bividu in Frantza, in Parisi, pro sete annos, e un’annu in Mosca, in Rùssia. Seo andadu meda in is Istados Unidos, sèmpere pro traballu. Diasi, apo iscritu duos libros in frantzesu, deretu. Cudda limba m’est intrada aintro, est una parte de mene. E su russu puru, dd’apo imparadu e mi donat sèmpere unu praghere particulare a ddu faeddare. S’inglesu est un’àtera chistione, ca no ddu faeddo bene meda. M’atropèllio ancora a ddu faeddare, sa beridade. A s’italianu no nche penso. It is taken for granted…

Ma su sardu nossi. Comente a su latinu o su gregu antigu, fiat petzi sa limba de s’amentu, o de s’isperu. Una limba chi si podet intèndere in su postale, in sa ruga, in sa nave, fintzas in s’aèreu, o in chistionos agenos. Deo, sighia a no dda faeddare, mancari casi dònnia die mi torraiat a conca. Torrende a bivire in Sardigna in is annos ‘90, de prus in prus mi seo acostadu a custa cosa e mi seo postu a dda istudiare, e a dda connòschere mègius. Sa sorte m’at fatu intrare in su grupu chi at traballadu a pitzus de sa Chirca sotziulinguìstica de su 2006-2007. E sa sorte m’at batidu a èssere invitadu a faeddare de is resultados suos.

Tando, una bella die, in Làconi, acanta de Santu Frinnàtziu, m’ant invitadu a nde faeddare, de custa Chirca. In is dies ananti, in domo mia in Casteddu, apo pigadu su file de word obertu, e apo cumentzadu a ddu prenare cun foeddos sardos. Ateras bortas aia iscritu is slides in sardu, ma faeddadu in italianu. Custa borta, a bell’a bellu, iscriende m’est bennida a conca s’idea de faeddare in sardu. Ca, si totu su pùblicu faeddat in sardu, e deo dd’isco, proite no ddu depo impreare? It’est chi mi firmat? E pois, apo faeddadu in frantzesu, fatu letziones in russu e in inglesu, limbas ca de dònnia manera apo imparadu a mannu, proite nono in sardu? No diat a èssere su pròpiu, comente comintzu? Inghitzare cun unu testu iscritu, comente aia fatu cun cuddas limbas agenas. Dd’iat a àere fatu cun sa limba de coro meu puru, su matessi mètodu. Mi seo ripìtiu una-duas bortas su discursu. A s’inghitzu sa limba funtzionaiat, ma a pustis de pagu-pagu de fràsias, comintzaia a m’avolotare. E tando torraia a ripìtere.

Iscritu su fògiu, preparadas is slides, seo partidu pro tucare a Làconi. Pensende ca nde baliat sa pena de fàghere una borta sa figura de su basucu ma a su mancu a mi disiscapiare de custu impedimentu a faeddare su sardu. Timende, ca in Sardigna si unu no faeddat bene su sardu est giugiadu male. Totus, a su 90%, in Sardigna, faeddant s’italianu male meda, e pro custu non ddi faghet nudda. Ma si faeddas su sardu in manera incerta, si ddu chistionas a sa burda, tando is sardòfonos nativos, chi depent tènnere una cosa de sadismu, ti currigent sèmpere che a unu tontu. Timende de m’atropelliare ligende, pronuntziende a s’italiana. Timende “a prescindere” comente sutzedet in una calechisiat “primu borta”.

Arribadu in Làconi, mi fia atopiadu cun Pepe Coròngiu, chi apariciaiat sa cosa. Pepe Coròngiu est un’òmine chi traballat pro sa limba sarda che funtzionàriu de sa Regione, e appassionadu e espertu de sa cosa. Cun Pepe, tando, faeddaiat in italianu. Est issu su “diddinu” de su sardu cosa mia. Cun grandu passièntzia, mancari deo torraia a s’italianu faeddende in pari, issu s’isfortzaiat a mantènnere su sardu, pro unascantas chidas, e fintzas a como. Creo ca custos “diddinos de sardu” si depiant multiplicare ca serbint meda. Una festa in dònnia “curadoria” sarda boliat apariciada, pro su 28 de Abrile, inue gente chi ischet su sardu ma no ddu faeddat, che a mie tando, si-nde pigat unu diddinu chi ddu faeddet in sardu ebia! Ma custu est un’àteru discursu.

Non m’arregordo pròpiu nudda de ananti de su discursu in Làconi. Timia ma fia infogadu. M’arregordo sa gente chi m’ascurtaiat mentres ligia su discursu, normales. Custu fiat giai stranu. Deo portaia su micròfonu, e issos ascurtaiant. Ddoe fiat fintzas una pessone istimada  meda de sa bidda inue m’ant pesadu, Gustavu Abis, de sa famìlia de Giudita, una fèmina de gabale chi m’at pesadu issa puru e chi como si-nd’est morta, a 88 annos. Custu pro mene fiat casi màgicu, ca mi torraiat a cando fia pipiu, a cando bivia in una bidda inue totu sa gente faeddaia custa limba diversa e interessante cunfroma a sa de domo. E chi fiat sa matessi cosa de sa chi faeddaiat nonna. Custu dimòniu de sardu chi t’intrat in s’ànima, e no ti lassat, in capas pròpiu ca est proibidu, o male bidu. E chi su sòtziu cun is àteros ti impedet de faeddare, pro sighire una cunventzione sotziale, custu fenòmenu chi no si podet tocare de manu ma est forte che aciàrgiu, segundu sa natura sua, “sui generis”, comente naraiat Emile Durkheim. E como deo ddu faeddaia dae s’inghitzu a s’acabu de unu discursu. Certu, mi seo atropeliadu, m’arregordo chi mi nch’est essidu fintzas calincunu foeddu in frantzesu, tanti fiat s’avolotu cosa mia.

E però, un’àtera cosa sutzediat aintro de mene, una cosa chi potzo tzerriare “disiscàpiu linguìsticu”. Proite efetivamente deo fia faeddende in sardu. No duas o tres fràsias, opuru calincunu foeddu in una fràsia italiana, ma in manera continuativa. No chèrgio esagerare, ma sa carena mia at intèndiu unu prexu mannu, una cosa fìsica puru, unu sentidu de libertade e de fortza a su matessi. Una cosa chi m’est pràghida meda. Un’euforia chi creschiat in su mentres etotu chi chistionaia. Comente si una parte cuada ma importante, m’atrìvio a nàrrere de fundòriu, costitudora de su Séi cosa mia, nde bessèsseret finalmente a foras, narende “castiade, custu puru seo deo!”.

Custa die lacunesa duncas m’at disiscapiadu. A pustis, sunt arribados àteros momentos. A “diddinu” Coròngiu si sunt aciuntos àteros e àteras, cumpàngios de una torrada a su sardu chi no mi paret un’afare cosa mia, ma colletivu. Mi seo postu a iscrìere in sardu sèmpere de prus. E diasi, a bell’a bellu, a pagu a pagu, sigo e sighimus totus in pari in custa àndala liberadora.

Como, imoe, no potzo nàrrere ca custu protzessu de disiscàpiu si nd’est acabadu. Sunt medas is passos de fàghere, s’istùdiu, sa passièntzia. Però dae pagu apo fatu letzione cun is slides petzi, faeddende in sardu pro medas oras chen’e ligire. Mi dia agradèssere a ddu faeddare de prus in ambientes normales, in foras de su movimentu linguìsticu, comente una limba normale de aberus. At a arribare cuddu tempus puru, nde seo seguru. Tocat a fortzare pagu-pagu sa gente, e a si fortzare.

Intantis, egoisticamente, deo apo esprìmidu una parte de mene chi est de fundòriu, mi seo afortiadu puru. Creo, ispero, ca sardos e, mascamente, sardas meda si acostent a custa àndala de disiscàpiu, ca agiudat a bivire, e agiudat a èssere prus lìberos, che pessones e che pòpulu.

Tags: , , ,

16 Comments

  1. Micaela Meloni says:

    Profondo. E bello. Grazie

  2. Paolo Paddeu says:

    Kie narat ki in sardu non si podet faeddare de emotziones..? So de akòrdiu kun Mario :
    Bene meda..!!!

  3. Pingback: Su diddinu de Lisandru Mongile | Alexandra: Arrexinis e Arrexonus

  4. francesco meloni says:

    Fachet piaghere mannu a poter lezere una pazina intrea de arreionos in sardu.

  5. mi ha censurato? auguri!

    • E certo che ti ho censurato! Le facili ironie non mi piacciono. Le guerre private nemmeno.

      • Alexandra Porcu says:

        ok… ma la mia ironia non era facile… addirittura era molto profonda 😉

        privato… non conosco ne a Mongile e nimancu a su diddinu suu… almeno non di persona…

        e ho lasciato già dei commenti molto più pesanti nel tuo blog…

        bene… domu tua… arregulas tuas 🙂 imoi ap a jogai in domu mia… e bieus…

      • Ok. ma quando lo scrivi un pezzo per questa rubrica? 🙂

      • Alexandra Porcu says:

        guarda… non credo che la gente abbia voglia di leggere le mie critiche alla LSC … e se lo vuole fare, lo può fare nel mio blog, visto che non mi piace essere censurata 🙂

  6. Ignazio says:

    Per la prima volta a cinquant’anni passati son riuscito a leggere un intero articolo in sardo, altre volte ci avevo tentato ma non ero mai arrivato alla fine. Nonostante abbia sempre parlato il sardo fin da bambino non l’ho mai letto ne scritto. Ringrazio l’autore che con questo articolo ha sollevato il problema. Ho avuto la tentazione di scrivere questo commento in sardo ma ho avuto paura degli orrori che ne sarebbero usciti.

  7. Maria Giovanna Serchisu says:

    Bellu de aberu cust’artìculu! In prus deo apo tentu su piaghere mannu de intèndere s’interventu in sardu chi at fatu in Santa Cristina de Paule pro su FOLS. Soe abarrada cuntenta meda, m’est piàghidu totu su chi at nadu e comente l’at nadu. Cumplimentos, a sighire gasi!!!

  8. gianpiero zolo says:

    Bellu meda, mescamente pro me chi apo faeddadu frantzesu pro sos primos 8 annos de sa vida mia…bellu.. mi b’agato meda.

  9. Paolo Curreli says:

    Molto, molto interessante, dovrei trovare spunto anche io

  10. irlandesu says:

    articulu de importu mannu de aberus ….isperemos in una noa istaone pro su benidore de su sardu . Gratzias

  11. Lisandru a l’iskis ki a légere custa “cosa tua” mi so’ postu a pianghere. No de ispeddhiu e nemmancu de tristura, sinono de cuntentesa e de “disiscapiu”… Gratzias meda.

Lascia un commento

Questo sito usa Akismet per ridurre lo spam. Scopri come i tuoi dati vengono elaborati.